«Ιερά Οδός», Άγγελου Σικελιανού
ΚΝΛ: Α’ Εν. Λυκ. σελ. 469-474
Βιογραφία Ποιητή σελ. 478
Έντονα λυρικό ποίημα με δραματικό χαρακτήρα, σε α’ ενικό πρόσωπο, έχει αφηγηματικό χαρακτήρα «εκφράζει ένα ζωηρό προσωπικό βίωμα του ποιητή μέσα στο οικείο αττικό τοπίο, το γεμάτο μνήμες από το παρελθόν.» Συμμετοχή του αφηγητή στη δράση.
Σχολιασμός: Ελευσίνα, Δρόμος της Ψυχής, στ. 47, Δήμητρα, Αλκμήνη, μυημένη
ΔΟΜΗ
1. στ. 1-27: Σκηνικό, μορφή περιπατητή, μετάβαση στο επόμενο μέρος
2. στ. 28-57: Ένταση. Περιγραφή περιστατικού με αρκούδες-σκέψεις ποιητή
3. στ. 58-67: Σχέση Μάνας - Παιδιού
4. στ. 68-85: Ο συμβολισμός της Αρκούδας
5. στ. 85-τέλος: Το όραμα της λύτρωσης και της ενότητας του κόσμου
Σκηνικό: Χώρος= Ιερά Οδός – Χρόνος= Δειλινό
Ψυχική διάθεση Ποιητή (στ 1-11): Βαριά διάθεση, ψυχική κόπωση,
Πρόσωπα: Η περιγραφή του περιστατικού με τις αρκούδες και οι σκέψεις του π. Βλέπει την αρκούδα ως σύμβολο της αιώνιας ΜΑΝΑΣ (=Γης) που βασανίζεται όταν βασανίζουν (=υποφέρει) το παιδί της. Παραδείγματα μανάδων: Δήμητρα, Αλκμήνη, Παναγία.
Εκτός από την αιώνια ΜΑΝΑ συμβολίζει και κάτι άλλο: στ. 76 κ.ε. Καταπίεση ανθρώπινου γένους→ όταν κάποιοι «γύφτοι» το κρατούν σκλαβωμένο, δεμένο με τις αλυσίδες και το αναγκάζουν να εκτελεί παραγγέλματα→ Κοσμοθεωρία Σικελιανού→ Πίστευε σε μια σφαιρική ενότητα του παντός και έβλεπε τον άνθρωπο ταυτισμένο με τη φύση. Αρκούδα= Μάνα Γη που η αφροσύνη του ανθρώπου την αλυσόδεσε και την υπέταξε, την υποδούλωσε στις επιθυμίες και στα προσωρινά συμφέροντά του, χωρίς να βλέπει το κακό που κάνει με αυτή την υποδούλωση.
Στ 93 κ.ε. Ποια είναι η αγωνία του π; Αγωνία για την ολοκλήρωση της ενότητας του κόσμου και την επικράτηση του πνεύματος.
Αισιόδοξο Μήνυμα; Οραματίζεται ότι θα’ ρθει κάποτε η ώρα όπου δε θα υπάρχουν Γύφτοι και Αρκούδες, καταπιεστές και καταπιεσμένοι, αλλά ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ συμφιλιωμένοι, άνθρωπος και φύση θα γιορτάσουν μαζί. Θα’ ρθει η ώρα της Λευτεριάς.
Γλώσσα: δημοτική με πλούσια εκφραστικά μέσα
Παρομοιώσεις: «σαν ίσκιοι»
Εικόνες: Ζωντανές «πληγή κ.ά.»
Ύφος: λυρικό, στοχαστικό, φιλοσοφικό, δραματικό
Στίχος: Ιαμβικός 11σύλλαβος, χωρίς ομοιοκαταληξία
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ: Σύγκριση με σημερινή εποχή= Ρόλος Ποίησης [να οδηγήσει τον άνθρωπο στο ΦΩΣ την αλήθεια με την αφύπνιση της ελεύθερης συνείδησης του].
→ Θρήνος για τον κατακερματισμό της ΖΩΗΣ ανθρωπισμός γνήσιος
→ Ύμνος για την ΑΓΑΠΗ και της ΕΙΡΗΝΗ και αληθινός
ΓΥΦΤΟΣ: Συμβολίζει:
1. τους διάφορους ισχυρούς ανθρώπους που καταπιέζουν και εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους (εκμεταλλευτές και εμπόρους των λαών) για το δικό τους συμφέρον.
2. τους ανθρώπους που πήγαν ενάντια στη φύση, τη Μάνα-Γη, έγιναν εχθροί της και την εκμεταλλεύονται.
Σύγκριση με τη σημερινή εποχή - Παραδείγματα
ΑΡΚΟΥΔΑ: Ο Γύφτος βάζει τις δύο αρκούδες να δώσουν παράσταση. Ακριβώς αυτή τη στιγμή ο ποιητής βυθίζεται στις σκέψεις και τους στοχασμούς του και βλέπει τα πάντα με τα μάτια της ψυχής. Έτσι βλέπει την αρκούδα ως:
1. ΣΥΜΒΟΛΟ της μάνας που υποφέρει, όταν βασανίζεται το παιδί της (φέρνει ως παραδείγματα μάνας τη Δήμητρα που υπέφερε για την Περσεφόνη, τη μάνα του Ηρακλή την Αλκμήνη και την Παναγία).
2. τους ΑΔΥΝΑΜΟΥΣ ανθρώπους (ή τα αδύναμα κράτη) που καταπιέζονται από τους ισχυρούς της Γης.
3. τη ΓΗ που ο άνθρωπος την έχει αλυσοδέσει σαν την αρκούδα, δηλ. Την εκμεταλλεύεται και την καταστρέφει ανελέητα. ΕΠΟΜΕΝΩΣ είναι σύμβολο παγκόσμιο και διαχρονικό.
Στίχος 107:
Το αισιόδοξο μήνυμα του ποιητή
Ελπίζει ότι κάποτε θα έρθει η μέρα της συμφιλίωσης και της αγάπης. Οραματίζεται ότι κάποτε θα έρθει η ώρα που η αρκούδα θα ελευ7ερωθεί από τα δεσμά του γύφτου. Ο άνθρωπος θα συμφιλιωθεί με τη φύση και δε θα θέλει να την καταστρέψει. Έτσι όλοι μαζί θα μπορέσουν να χαρούν τη ζωή.
Ποιος ο ρόλος της Ποίησης και του πνευματικού ανθρώπου απέναντι στα προβλήματα της ζωής; Σύγκριση θεματική και ιδεολογική με απόσπασμα από τη «Σονάτα του Σεληνόφωτος» του Γ. Ρίτσου.
------------------------ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ------------------------
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η "Ιερά Οδός" είναι ένα λυρικό συμβολικό ποίημα, εμπνευσμένο απ' τις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις. Γράφτηκε το 1935, ανήκει στη σειρά "Ορφικά" και είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Σικελιανού. Το ποίημα έχει ως σκηνικό την Ιερά Οδό, το δρόμο δηλαδή που οδηγούσε από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Εκεί τελούνταν τα ελευσίνια μυστήρια προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Το ποίημα είναι γραμμένο στο πρώτο ενικό πρόσωπο και έχει αφηγηματικό χαρακτήρα. Σ' αυτό ο ποιητής περιγράφει καταστάσεις ανάλογες με αυτές που ζούσαν οι μυημένοι στα Ελευσίνια μυστήρια. Μας παρουσιάζει τον άνθρωπο που προσπαθεί να λυτρωθεί από τη σκλαβιά, αλλά δεν τα καταφέρνει, επειδή υποδούλωσε τη Μάνα - Γη (σύμβολο της μητρότητας και της αγάπης). Σε μια εποχή πολιτικής αστάθειας και συνεχών στρατιωτικών πραξικοπημάτων, ο Σικελιανός γράφει το ποίημα "Ιερά Οδός", για να τονίσει ότι η σωτηρία και η λύτρωση για τον ανόητο άνθρωπο βρίσκεται στην ταύτισή του με τους νόμους της ζωής και της φύσης.
2. ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
• Ελευσίνα = παραλιακή πόλη της Αττικής, ένα από τα πιο σπουδαία θρησκευτικά κέντρα της αρχαιότητας. Εκεί τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια προς τιμή της θεάς Δήμητρας, που αρχικά αποσκοπούσαν στη γονιμότητα της γης. Αργότερα η γιορτή αυτή πήρε συμβολικό χαρακτήρα.
• Ιερά Οδός = έτσι λεγόταν ο δρόμος από την Αθήνα προς την Ελευσίνα, γιατί από εκεί περνούσε η πομπή των Ελευσίνιων μυστηρίων.
• δρόμος της ψυχής = ο ποιητής εννοεί ότι αυτός ο δρόμος τον ωθούσε σε στοχασμό και περισυλλογή.
• αθεμωνιές = σωρός από δεμάτια θερισμένου σταριού.
• ακλούθααν = ακολουθούσαν.
• αβασκαντήρια = φυλακτό για αποφυγή ματιάσματος.
• ξόανα = λατρευτικά αγάλματα από ξύλο.
• Δήμητρα = η αρχαία θεά της γεωργίας, προστάτρια της οικογένειας και της γέννας. Πιστευόταν ότι ο Πλούτωνας άρπαξε την κόρη της Περσεφόνης κι αυτή θρηνούσε το χαμό της και την αναζητούσε παντού απελπισμένα.
• Αλκμήνη = Η μητέρα του ήρωα Ηρακλή, η οποία υπέφερε για το τραγικό τέλος του γιου της.
• πυρρός = κοκκινωπός, ξανθοκόκκινος.
• κάματος = καταπόνηση, κούραση, κόπος
• ορχιέμαι = χορεύω
• μούχρωμα = σούρουπο
3. ΔΟΜΗ
• 1η Ενότητα: (Στίχοι 1-27): Ο δρόμος που οδηγεί τον ποιητή στο στοχασμό
• 2η Ενότητα: (Στίχοι 28-57):Το περιστατικό με τις αρκούδες και οι σκέψεις του ποιητή.
• 3η Ενότητα: (Στίχοι 58-67): Ο πόνος της αρκούδας για το παιδί της
• 4η Ενότητα: (Στίχοι 68-85): Η αρκούδα γίνεται σύμβολο του πόνου
• 5η Ενότητα: (Στίχοι 86-107): Η ελπίδα της λύτρωσης και της ενότητας του κόσμου.
4. ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Ο ποιητής περπατά μόνος του το δρόμο που οδηγεί από την Αθήνα στην Ελευσίνα, στον τόπο όπου τελούνταν τα Ελευσίνια μυστήρια στην αρχαιότητα. Καθώς προχωρά νιώθει τον ήλιο να τρυπώνει στην καρδιά του. Αισθάνεται σαν τον άρρωστο που πρωτοβγαίνει στον κόσμο, έπειτα από πολύ καιρό και θέλει να κερδίσει το χαμένο χρόνο. Ξαφνικά του φαίνεται ότι ο δρόμος μεταμορφώθηκε σ' ένα μεγάλο ποταμό, γεγονός που του δίνει την ευκαιρία για σκέψη και περισυλλογή. `Οταν αντικρίζει μια πέτρα στην άκρη του δρόμου και κάθεται πάνω της, δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν ξεκίνησε τώρα αυτό το δρόμο ή πριν από αιώνες. Ξαφνικά βλέπει ένα γύφτο να σέρνει πίσω του δυο αλυσοδεμένες αρκούδες. Ο γύφτος δίνει μια παράσταση μπροστά στον ποιητή. Καθώς χτυπά το ντέφι η μάνα αρκούδα χορεύει, θυμίζοντας στον ποιητή πονεμένη μάνα. Ο ποιητής βλέποντας την παράσταση, φέρνει στο νου του παραδείγματα μανάδων, που πόνεσαν για τα βάσανα των παιδιών τους (Δήμητρα, Αλκμήνη, Παναγία). Η μάνα αρκούδα ακολουθείται από το μικρό αρκουδάκι της, που δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ακόμα την πίκρα της σκλαβιάς. Καθώς περνά η ώρα, η αρκούδα κουράζεται και δεν μπορεί να χορέψει. Για να την αναγκάσει να συνεχίσει, ο γύφτος τραβά το χαλκά που είχε περασμένο από το ρουθούνι του μικρού αρκουδιού. Παρ' όλη την κούρασή της, η αρκούδα συνεχίζει το χορό, για να μην πονάει το παιδί της. Ο ποιητής θεωρεί την αρκούδα σύμβολο όλου του κόσμου και όλου του πόνου. Αυτός ο πόνος δεν έχει ξεπληρωθεί ακόμα. γι' αυτό η ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται ακόμα στον `Αδη, δηλαδή στη σκλαβιά. Ο ποιητής ρίχνει μια δραχμή στο ντέφι του γύφτου, συμμετέχοντας έτσι σ' αυτά που διαδραματίζονται μπροστά του. `Επειτα, ο γύφτος και οι αρκούδες φεύγουν και ο ποιητής μένει πάλι μόνος. Καθώς επιστρέφει στην Ιερά Οδό, αναρωτιέται αν θα ενωθούν κάποτε οι ψυχές των ανθρώπων. Ο ποιητής νιώθει την καρδιά του να πνίγεται μέσα στο σκοτάδι από απελπισία για την τυχόν αρνητική απάντηση στο ερώτημά του. Τελικά, όμως ακούει ένα μουρμουρητό, που του λέει ότι θα' ρθει κάποτε η ώρα, που ο άνθρωπος θα λυτρωθεί από τη σκλαβιά και θα ενωθεί με τους συνανθρώπους του.
5. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Ο ανόητος άνθρωπος προσπαθεί να λυτρωθεί από τη σκλαβιά, αλλά δεν τα καταφέρνει, επειδή υποδούλωσε τη Μάνα - Γη και ταυτόχρονα την ψυχή του. Κάποτε όμως η ανθρώπινη ψυχή θα λυτρωθεί και θα συμφιλιωθεί με τους νόμους της φύσης και της ζωής.
